Οι τακτικές της Γουώλ Στρητ

"Η Γουώλ Στρητ βοήθησε στην κάλυψη του χρέους, τροφοδοτώντας την κρίση της Ευρώπης".

Οι τακτικές της Γουώλ Στρητ, ίδιες με εκείνες που ενθάρρυναν τις υποθήκες subprime (υψηλού κινδύνου) στην Αμερική έχουν επιδεινώσει την οικονομική κρίση που ταρακουνά την Ελλάδα και που υπονομεύει το ευρώ, διευκολύνοντας τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να κρύψουν τα ολοένα αυξανόμενα χρέη τους.

Καθώς οι ανησυχίες σχετικά με την Ελλάδα ταράζουν τις παγκόσμιες αγορές, τα αρχεία και οι συνεντεύξεις δείχνουν ότι με τη βοήθεια της Γουώλ Στρητ, η χώρα συμμετείχε σε μια δεκαετή προσπάθεια να οριοθετηθούν τα ευρωπαϊκά χρέη. Μια διαπραγμάτευση που δημιουργήθηκε από τη Goldman Sachs βοήθησε να συσκοτιστούν χρέη δισεκατομμυρίων από τον προϋπολογισμών των Βρυξελών.

Ακόμη και την ώρα που η κρίση πλησίαζε στο σημείο ανάφλεξης, οι τράπεζες έψαχναν τρόπους να ενισχυθεί η Ελλάδα και να ματαιωθεί η ημέρα του προϋπολογισμού. Στις αρχές Νοεμβρίου — τρεις μήνες πριν γίνει η Αθήνα το επίκεντρο της σφαιρικής οικονομικής ανησυχίας — μια ομάδα από τη Goldman Sachs έφθασε στην αρχαία πόλη με μια πολύ σύγχρονη πρόταση για την κυβέρνηση που αγωνίζονταν να πληρώσει τους λογαριασμούς της, σύμφωνα με δύο ανθρώπους που ενημερώθηκαν σε αυτήν την συνεδρίαση.

Οι τραπεζίτες, υπό την ηγεσία του Πρόεδρου της Goldman, Gary D. Cohn πρότειναν ένα χρηματοδοτικό πλάνο που θα είχε ωθήσει το χρέος από το υγειονομικό σύστημα της Ελλάδας μακριά στο μέλλον, κατά τον ίδιο τρόπο που οι παγιδευμένοι ιδιοκτήτες σπιτιών βάζουν μια δεύτερη υποθήκη για να ξεπληρώσουν τις πιστωτικές κάρτες τους.

Είχε λειτουργήσει στο παρελθόν. Το 2001, αμέσως μόλις η Ελλάδα έγινε δεκτή στην νομισματική ένωση, η Goldman βοήθησε την κυβέρνηση να δανειστεί δισεκατομμύρια ήσυχα, όπως λένε άνθρωποι εξοικειωμένοι με την εν λόγω συναλλαγή. Εκείνη η διαπραγμάτευση, η οποία έγινε κρυφά από την κοινή θέα επειδή αντιμετωπίστηκε σαν εμπόριο νομίσματος και όχι σαν δάνειο, βοήθησε την Αθήνα να ικανοποιήσει τους κανόνες ελλείμματος της Ευρώπης, ενώ συνέχιζε να ξοδεύει πέρα από τις ικανότητές της.

Η Αθήνα δεν ακολούθησε την τελευταία πρόταση της Goldman, αλλά με την Ελλάδα να βογγά κάτω από το βάρος των χρεών της και με τους πλουσιότερους γείτονές της να ορκίζονται πως θα έρθουν προς ενίσχυσή της, οι συμφωνίες κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας δημιουργούν ερωτηματικά για το ρόλο τη Γουώλ Στρητ στο πρόσφατο παγκόσμιο οικονομικό δράμα.

Όπως και στην Αμερικανική κρίση των subprime και την κατάρρευση της American International Group, τα οικονομικά παράγωγα διαδραμάτισαν σοβαρό ρόλο στην προπαρασκευαστική περίοδο του ελληνικού χρέους. Τα πλάνα που αναπτύχθηκαν από τους Goldman Sachs, JPMorgan Chase και ένα ευρύ φάσμα άλλων τραπεζών επέτρεψαν στους πολιτικούς να καλύψουν τον πρόσθετο δανεισμό στην Ελλάδα, την Ιταλία και ενδεχομένως αλλού.

Στις δεκάδες διαπραγματεύσεις πέρα από την ήπειρο, οι τράπεζες παρείχαν τα μετρητά μπροστά, με αντάλλαγμα τις κυβερνητικές πληρωμές στο μέλλον, ενώ τα στοιχεία του παθητικού έμειναν έξω από τα βιβλία. Η Ελλάδα, παραδείγματος χάριν, αντάλλαξε τα δικαιώματα των φόρων αερολιμένων και τις εισπράξεις των λαχειοφόρων αγορών για τα επόμενα χρόνια.

Οι κριτικοί λένε ότι τέτοιες διαπραγματεύσεις, επειδή δεν καταγράφονται ως δάνεια, παραπλανούν τους επενδυτές και τους ρυθμιστές σχετικά με τα στοιχεία του παθητικού μιας χώρας.

Κάποιες από τις ελληνικές διαπραγματεύσεις πήραν το όνομά τους από πρόσωπα της Ελληνικής μυθολογίας. Για παράδειγμα, μία από αυτές ονομάστηκε Αίολος, όπως ο Θεός των ανέμων.

Η κρίση στην Ελλάδα θέτει τη σημαντικότερη πρόκληση στο κοινό νόμισμα της Ευρώπης, το ευρώ, και το στόχο της ηπείρου για οικονομική ενότητα. Η χώρα είναι, στην αργκό των τραπεζών, πολύ μεγάλη για να της δοθεί η άδεια να αποτύχει. Η Ελλάδα οφείλει στον κόσμο $300 δισεκατομμύρια, και σημαντικές τράπεζες είναι υπεύθυνες για ένα μεγάλο μέρος εκείνου του χρέους. Μια αθέτηση πληρωμής θα αντηχούσε σε όλη την υδρόγειο.

Μια εκπρόσωπος του ελληνικού υπουργείου οικονομικών είπε ότι η κυβέρνηση είχε συναντηθεί με πολλές τράπεζες κατά τους τελευταίους μήνες και δεν είχε δεσμευτεί με τις προσφορές καμίας. Όλες οι χρηματοδοτήσεις για το χρέος «διευθύνονται σε μια προσπάθεια διαφάνειας» είπε. Η Goldman και η JPMorgan αρνήθηκαν να σχολιάσουν.

Ενώ δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη δουλειά της Γουώλ Στρητ στην Ευρώπη από αυτήν την πλευρά του Ατλαντικού, έχει επικριθεί αισθητά στην Ελλάδα και σε περιοδικά όπως το Der Spiegel στη Γερμανία.

«Οι πολιτικοί θέλουν να πετάξουν αλλού το μπαλάκι και εάν ένας τραπεζίτης μπορεί να τους παρουσιάσει κάποιον τρόπο να περάσουν ένα πρόβλημα στο μέλλον, θα το δεχτούν», λέει ο Γκίκας Χαρδούβελης, οικονομολόγος και πρώην ανώτερος κυβερνητικός υπάλληλος που βοήθησε να γραφτεί μια πρόσφατη έκθεση σχετικά με την οικονομική πολιτική της Ελλάδας.

Η Γουώλ Στρητ δεν δημιούργησε το πρόβλημα χρέους της Ευρώπης. Αλλά οι τραπεζίτες επέτρεψαν στην Ελλάδα και άλλες χώρες να δανειστούν περισσότερα από όσο άντεχαν, μέσα από συμφωνίες που ήταν απόλυτα νόμιμες. Λίγοι κανόνες ορίζουν με ποιόν τρόπο οι χώρες μπορούν να δανειστούν τα χρήματα που χρειάζονται για δαπάνες όπως ο στρατιωτικός τομέας και η υγειονομική περίθαλψη. Η αγορά για το κυρίαρχο χρέος - ο όρος της Γουώλ Στρητ για τα δάνεια στις κυβερνήσεις - είναι τόσο αδέσμευτη όσο και απέραντη.

«Εάν μια κυβέρνηση θέλει να εξαπατήσει, μπορεί να εξαπατήσει,» λέει ο Garry Schinasi, ένας βετεράνος της μονάδας επιτήρησης κεφαλαιαγορών του διεθνούς νομισματικού Ταμείου, η οποία ελέγχει την ευπάθεια στις μεγάλες παγκόσμιες κεφαλαιαγορές.

Οι τράπεζες εκμεταλλεύτηκαν ανυπόμονα αυτό που ήταν για εκείνες μια ιδιαίτερα προσοδοφόρα συμβίωση με τις κυβερνήσεις που ξόδευαν ελεύθερα. Ενώ η Ελλάδα δεν εκμεταλλεύτηκε την πρόταση της Goldman τον Νοέμβριο του 2009, είχε πληρώσει στην τράπεζα $300 εκατομμύρια σαν αποζημίωση για την τακτοποίηση της συναλλαγής του 2001, σύμφωνα με διάφορους τραπεζίτες εξοικειωμένους με τη διαπραγμάτευση.

Τέτοια παράγωγα, που δεν είναι ανοιχτά τεκμηριωμένα ή γνωστοποιημένα, προσθέτουν στην αβεβαιότητα για το πόσο σοβαρά είναι τα προβλήματα στην Ελλάδα και ποιές άλλες κυβερνήσεις μπορεί να έχουν χρησιμοποιήσει παρόμοιες μεθόδους ελλιπούς ισοζυγίου.

Η παλίρροια του φόβου παρασέρνει τώρα και άλλες οικονομικά προβληματισμένες χώρες στην περιφέρεια της Ευρώπης, καθιστώντας τον δανεισμό ακριβότερο για την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία

Παρά τα οφέλη της ένωσης της Ευρώπης κάτω από ένα νόμισμα, η γέννηση του ευρώ ήρθε με ένα προπατορικό αμάρτημα: χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα εισήλθαν στη νομισματική ένωση με μεγαλύτερα ελλείμματα από εκείνα που επιτρέπονταν στο πλαίσιο της συνθήκης δημιουργίας του νομίσματος. Ενώ θα έπρεπε να αυξηθούν οι φόροι ή να μειωθούν τα έξοδα, οι κυβερνήσεις μείωσαν τεχνητά τα ελλείμματά τους μέσω των οικονομικών παραγώγων.

Τα παράγωγα δεν είναι απαραιτήτως απειλητικά. Η συναλλαγή του 2001 περιέλαβε έναν τύπο παραγώγου γνωστό σαν ανταλλαγή. Ένα τέτοιο μέσο, γνωστό σαν ανταλλαγή επιτοκίου, μπορεί να βοηθήσει τις επιχειρήσεις και τις χώρες να αντιμετωπίσουν την ταλάντευση στα επιτόκια δανεισμού τους, ανταλλάσοντας τις πληρωμές σταθερού επιτοκίου με άλλες κυμαινόμενου, ή αντιστρόφως. Ένα άλλο είδος, η ανταλλαγή νομίσματος, μπορεί να ελαχιστοποιήσει το αντίκτυπο της ευμετάβλητης ισοτιμίας συναλλάγματος.

Αλλά με τη βοήθεια της JPMorgan, η Ιταλία ήταν σε θέση να κάνει περισσότερα από αυτά. Παρά τα υψηλά ελλείμματα, ένα παράγωγο του 1996 βοήθησε την Ιταλία να εναρμονίσει τον προϋπολογισμό της, ανταλλάσοντας το νόμισμά της με την JPMorgan σε μια ευνοϊκή συναλλαγματική ισοτιμία, βάζοντας έτσι περισσότερα χρήματα στα κυβερνητικά χέρια. Σε αντάλλαγμα, η Ιταλία δεσμεύτηκε για μελλοντικές πληρωμές οι οποίες δεν κατεγράφησαν ως στοιχεία του παθητικού.

«Τα παράγωγα είναι ένα πολύ χρήσιμο όργανο», λέει ο Gustavo Piga, ένας καθηγητής οικονομικών που έγραψε μια έκθεση για το Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων σχετικά με την ιταλική συναλλαγή. «Γίνονται άσχημα εάν χρησιμοποιηθούν για να διακοσμήσουν ισολογισμούς». Στην Ελλάδα, η οικονομική ταχυδακτυλουργία πήγε ακόμα πιο πέρα. Σε μια κίνηση που αποδείχτηκε ένα ξεπούλημα μεταχειρισμένων ειδών σε εθνική κλίμακα, οι Έλληνες πολιτικοί υποθήκευσαν ουσιαστικά τους αερολιμένες και τις εθνικές οδούς της χώρας για να συγκεντρώσουν τα αναγκαία χρήματα.

Το πρόγραμμα Αίολος, ένας νόμιμος φορέας που δημιουργήθηκε το 2001, βοήθησε την Ελλάδα να μειώσει το χρέος στον ισολογισμό της εκείνο το έτος. Ως μέρος της διαπραγμάτευσης, η Ελλάδα πήρε τα μετρητά μπροστά με αντάλλαγμα τη δέσμευση των μελλοντικών φόρων προσγείωσης στους αερολιμένες της χώρας. Μια παρόμοια διαπραγμάτευση το 2000 αποκαλούμενη Αριάδνη καταβρόχθισε το εισόδημα που η κυβέρνηση συνέλεξε από την εθνική λαχειοφόρο αγορά της. Η Ελλάδα, εντούτοις, ταξινόμησε εκείνες τις συναλλαγές ως πωλήσεις, όχι δάνεια, παρά τις αμφιβολίες από πολλούς κριτικούς.

Αυτά τα είδη διαπραγματεύσεων προκαλούν συγκρούσεις μέσα στους κυβερνητικούς κύκλους εδώ και χρόνια. Μέχρι το 2000, οι ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομικών διαφωνούσαν έντονα εάν οι συμφωνίες παραγώγων που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργική λογιστική πρέπει να αποκαλυφθούν.

Η απάντηση ήταν «Όχι». Αλλά το 2002, η λογιστική κοινοποίηση απαιτήθηκε για πολλούς φορείς όπως ο Αίολος και η Αριάδνη που δεν εμφανίστηκαν στους ισολογισμούς της χώρας, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις να επαναδιατυπώσουν τέτοιες διαπραγματεύσεις σαν δάνεια και όχι πωλήσεις.

Επίσης, μόλις το 2008, η Eurostat, η υπηρεσία στατιστικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανέφερε ότι «σε διάφορες περιπτώσεις, οι παρατηρημένες διαδικασίες τιτλοποίησης φαίνονται να έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να επιτύχουν ένα δεδομένο αποτέλεσμα λογιστικής, ανεξάρτητα από την οικονομική αξία της λειτουργίας».

Ενώ τέτοια τεχνάσματα λογιστικής μπορούν να είναι ευεργετικά στο κοντινό μέλλον, με την πάροδο του χρόνου μπορούν να αποδειχθούν καταστρεπτικά.

Ο Γιώργος Αλογοσκούφης που έγινε υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας σε μια αλλαγή πολιτικών κομμάτων μετά τη διαπραγμάτευση με την Goldman, επέκρινε τη συναλλαγή στο Κοινοβούλιο το 2005. Η διαπραγμάτευση, υποστήριξε ο κ. Αλογοσκούφης, θα επιβάρυνε την κυβέρνηση με μεγάλες πληρωμές προς την Goldman μέχρι το 2019.

Ο κ. Αλογοσκούφης, που παραιτήθηκε ένα χρόνο πριν, είπε σε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου την προηγούμενη εβδομάδα ότι η Goldman συμφώνησε αργότερα να μετατρέψει τη διαπραγμάτευση «για να αποκαταστήσει την καλή της σχέση με τη χώρα». Είπε ότι το νέο σχέδιο ήταν καλύτερο για την Ελλάδα από το παλαιότερο.

Το 2005, η Goldman πούλησε την ανταλλαγή επιτοκίου στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, την μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, σύμφωνα με δύο ανθρώπους που ενημερώθηκαν στη συναλλαγή.

Το 2008, η Goldman βοήθησε την τράπεζα να περάσει την ανταλλαγή σε μια νόμιμη οντότητα αποκαλούμενη Τίτλος. Αλλά η τράπεζα εξακολούθησε να κρατά τα έντοκα γραμμάτια που εξέδιδε ο Τίτλος, σύμφωνα με την Dealogic, μια οικονομική ερευνητική εταιρία, για να τα χρησιμοποιήσει σαν εγγύηση και να δανειστεί ακόμα περισσότερο από τη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Ο Edward Manchester, ένας ανώτερος αντιπρόεδρος της yphres;iaw αξιολόγησης φερεγγυότητας στη Moody, είπε ότι η διαπραγμάτευση θα κατέληγε τελικά σε απώλεια χρημάτων για την Ελλάδα λόγω των μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων πληρωμής.

Αναφερόμενος στην ανταλλαγή του Τίτλος με την κυβέρνηση της Ελλάδας, είπε: «Αυτή η ανταλλαγή πάντα θα είναι ασύμφορη για την ελληνική κυβέρνηση.»

http://www.nytimes.com/2010/02/14/business/global/14debt.html

Μετάφραση: hellinis