Ο Ορειβάσιος ο γιατρός του αυτοκράτορα Ιουλιανού και τα μνημεία της ελληνιστικής ιατρικής

Ο Ορειβάσιος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους γιατρούς της Ύστερης Αρχαιότητας, αλλά και συγγραφέας που, με τα εγκυκλοπαιδικά κυρίως έργα του, διέσωσε σημαντικές ιατρικές γνώσεις από μια εποχή όπου η έρευνα εξακολουθούσε να είναι ελεύθερη, πριν από τις δεσμεύσεις που επέβαλε η θρησκεία. Αρκετά στοιχεία για τη ζωή του Ορειβασίου μάς δίνουν οι επιστολές του αυτοκράτορα Ιουλιανού. Τις περισσότερες πληροφορίες όμως τις αντλούμε από τον Ευνάπιο, ο οποίος του αφιέρωσε μεγάλο κεφάλαιο στους Βίους φιλοσόφων και σοφιστών του, συμπεριλαμβάνοντάς τον μεταξύ των μεγαλύτερων γιατρών.

Σύμφωνα με τα βιογραφικά στοιχεία που δίνει ο Ευνάπιος, ο Ορειβάσιος γεννήθηκε στο Πέργαμον γύρω στο 325 μ.Χ. Άλλοι συγγραφείς, όμως, όπως ο Φιλοστόργιος και ο Σούδας, δίνουν ως τόπο γέννησής του τις Σάρδεις. Καταγόταν από καλή οικογένεια και πήρε εξαιρετική μόρφωση στη γενέτειρά του. Στη συνέχεια, πήγε στην Αλεξάνδρεια, μεγάλο κέντρο ιατρικών σπουδών ακόμα και την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο, και φοίτησε κοντά στο διάσημο γιατρό Ζήνωνα από το Κίτιο της Κύπρου. Μετά την αποφοίτησή του συνεργάστηκε αρχικά με δύο συμφοιτητές του, το Μάγνο τον Εφέσιο και τον Ιωνικό από τις Σάρδεις. Αργότερα, έφτιαξε το δικό του ιατρείο και κέρδισε φήμη και πλούτο.

Κάποια στιγμή, ίσως στο Πέργαμον, γνωρίστηκε με τον αυτοκράτορα Ιουλιανό. Υποθέτουμε ότι αυτό μπορεί να συνέβη την εποχή που ο Ιουλιανός σπούδαζε φιλοσοφία και κινούνταν μεταξύ Περγάμου, Αθηνών και Εφέσου αναζητώντας τη φιλοσοφική του ωρίμανση. Οι δύο άνδρες είχαν όμοια κουλτούρα και το ίδιο υψηλό επίπεδο μόρφωσης. Κυρίως όμως μοιράζονταν την ίδια πίστη στις εθνικές λατρείες. Αναγνώρισαν αμέσως ο ένας στον άλλο έναν ομοϊδεάτη και σύντομα ακολούθησαν συντροφική πορεία στη ζωή.

2. Έργο

Το 355, μόλις ο Ιουλιανός αναγορεύθηκε καίσαρ, ανέθεσε στον Ορειβάσιο την οργάνωση της βιβλιοθήκης του και τον πήρε μαζί του στη Γαλατία ως προσωπικό του γιατρό. Από την εποχή εκείνη σώζεται μια επιστολή του Ιουλιανού προς τον Ορειβάσιο, όπου ο πρώτος αφηγείται στο δεύτερο το αυτοκρατορικό του όνειρο. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Γαλατία, ο Ιουλιανός αρρώστησε σοβαρά και τον θεράπευσε ο Ορειβάσιος. Μόλις αποθεραπεύτηκε, ο Ιουλιανός ανέθεσε στο γιατρό του τη συγγραφή μιας επιτομής των έργων του Γαληνού, την οποία ο τελευταίος ολοκλήρωσε επιτυχώς (στο έργο "Εβδομηκοντάβιβλος", στα κεφάλαια ι-ιε΄, αναφέρει τα φάρμακα, τις παρασκευές τους και τις δράσεις τους, όπως ανευρίσκονται στα έργα του Διοσκουρίδη και του Γαληνού) Στη συνέχεια, ο Ιουλιανός τον επιφόρτισε και με τη συγγραφή μιας ανθολογίας έργων άλλων γιατρών, καθώς και μιας σύνοψης θεραπευτικών μεθόδων.

Ο Ορειβάσιος πρέπει να ανέλαβε ενεργό ρόλο κατά την ανάρρηση του Ιουλιανού στον αυτοκρατορικό θρόνο. Σε ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, ο αυτοκράτορας τον αναγόρευσε κυαίστωρα (quaestor-ταμία) της Κωνσταντινούπολης. Το 362 ο Ιουλιανός εξέδωσε διάταγμα3 με το οποίο καταργούνταν πολλά προνόμια προς τους χριστιανούς, που είχε εκχωρήσει ο προκάτοχός του, Κωνστάντιος, ο οποίος ήθελε έτσι να ενισχύσει το χριστιανισμό. Διατήρησε, όμως, ο εθνικός στη συνείδηση αυτοκράτορας τις φοροαπαλλαγές που είχαν εκχωρηθεί στους ανώτατους γιατρούς, προκειμένου ασφαλώς να ωφελήσει τον προστατευόμενό του Ορειβάσιο. Αλλά και ο Ορειβάσιος πρόσφερε πολλαπλές υπηρεσίες, εκτός από ιατρικές, στον αυτοκράτορα. Πήγε, κατά μία εκδοχή που όμως δεν φαίνεται να ευσταθεί, ως πρεσβευτής του αυτοκράτορα στους Δελφούς με σκοπό την αναβίωση του μαντείου. Πήρε, όμως, την περίφημη απάντηση: «Πείτε στο βασιλιά ότι ο Δαίδαλος έχει πέσει στο χώμα, ότι ο Φοίβος δεν έχει σπίτι, ούτε προφητική δάφνη, ούτε πηγή με ανθρώπινη λαλιά, στέρεψε και το νερό που μιλούσε».

Ο Ορειβάσιος βρέθηκε μαζί με τον Ιουλιανό κατά την τελευταία περσική εκστρατεία και παρείχε στον αυτοκράτορα τις τελευταίες ιατρικές υπηρεσίες όταν αυτός τραυματίστηκε θανάσιμα. Οι νέοι αυτοκράτορες, Βαλεντινιανός και Βάλεντας, φανατικοί χριστιανοί και ενάντιοι του έργου του Ιουλιανού, εξόρισαν τον Ορειβάσιο στην επικράτεια των Γότθων. Ο Ορειβάσιος, όμως, κέρδισε την εκτίμηση των βαρβάρων, ώστε με αυτοκρατορική διαταγή επέστρεψε στη ρωμαϊκή επικράτεια, για να μη χρησιμοποιήσει τη δύναμή του εναντίον των Ρωμαίων. Στη συνέχεια, παντρεύτηκε και έκανε παιδιά, ένα από τα οποία, ο Ευστάθιος, ακολούθησε το ιατρικό επάγγελμα. Σε αυτόν αφιέρωσε ο Ορειβάσιος ένα από τα έργα του. Ο Ορειβάσιος πέθανε το 396 ή λίγο αργότερα.

3. Συγγραφή

Ο Ορειβάσιος άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο. Τα κυριότερα βιβλία του ήταν μία επιτομή των έργων του Γαληνού, οι Ιατρικαί Συναγωγαί, δηλαδή ένα συμπίλημα ιατρικών κειμένων θεματικά καταχωρημένων, Η εις Ευστάθιον σύνοψις, δηλαδή ένα εγχειρίδιο ιατρικής αφιερωμένο στο γιο του, και μία επιτομή βασικών ασθενειών αφιερωμένη στον Ευνάπιο.

4. Επιδράσεις

Τα δύο σημαντικότερα έργα του Ορειβασίου, οι Ιατρικαί συναγωγαί (Collectiones, όπου Στην αρχή του Α΄ Βιβλίου του έργου του Συναγωγαί ιατρικαί απευθυνόμενος προς τον Ιουλιανό γράφει μεταξύ άλλων ότι συγκέντρωσε από τους επιφανείς ιατρούς τα σημαντικότερα, «Πάντων των αρίστων ιατρών αναζητήσαντά με τα καιριώτατα συναγαγείν και πάντα όσα χρησιμεύει προς αυτό το τέλος της ιατρικής». και η επιτομή των έργων του Γαληνού, δεν ήταν προορισμένα να αποτελέσουν μόνο ιατρικές πραγματείες, αλλά και μνημεία της ελληνιστικής ιατρικής, μια υπερήφανη δήλωση του μεγαλείου της παγανιστικής σκέψης. Πρέπει, όμως, πάντοτε να έχουμε υπόψη ότι ο Ορειβάσιος δεν ήταν ούτε φιλόσοφος ούτε ιδεολόγος. Ήταν κατά κύριο λόγο γιατρός. Τα έργα του Ορειβασίου αποτέλεσαν πηγή και πρότυπο για τους μεταγενέστερους και είναι πολύτιμα σήμερα γιατί διασώζουν στοιχεία χαμένων ιατρικών συγγραμμάτων.

Εκτός από το Γαληνό, το Διοσκορίδη και τον Ιπποκράτη, αναφέρονται από τον Ορειβάσιο περικοπές έργων των σημαντικότερων γιατρών της Αρχαιότητας. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται αποσπάσματα έργων γιατρών όπως οι: Άντυλλος, Ρούφος, Ηλιόδωρος, Ζώπυρος, Σωρανός, Αρχιγένης, Αθήναιος, Διόχης, Διοκλής και Φιλάγριος.

Παρότι ο Ορειβάσιος δίνει στους αναγνώστες του να καταλάβουν ότι η ιατρική έφτασε στο ζενίθ της το 2ο αιώνα χάρη στη δραστηριότητα και τη διδασκαλία του Γαληνού, διατυπώνει την άποψη ότι η γνώση και οι πρακτικές της ιατρικής, ακόμα και στην εποχή του, δεν είναι σταθερές και αμετακίνητες. Κάθε περαιτέρω ανάπτυξη θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την εμπειρία του Ιπποκράτη και του Γαληνού, αλλά και τη σημαντική προσφορά άλλων γιατρών.

Έτσι το κριτήριο κατανόησης του έργου (ιδιαίτερα των Ιατρικών συναγωγών) που ο Ορειβάσιος προσφέρει στους αναγνώστες του είναι σχεδιασμένο ώστε να δώσει έμφαση στην αδιατάρακτη ανάπτυξη που συνέχει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Η απόκτηση γνώσεων υπόκειται σε αρχές που δε μεταβάλλονται με το χρόνο, παρότι διαφορετικές απόψεις είναι δυνατό να προκύψουν. Από την άλλη, ο Ορειβάσιος κατανοεί ότι η ιατρική αναπτύσσεται προς την κατεύθυνση μιας προοδευτικής εξειδίκευσης των κλάδων της, με την οποία ο ίδιος δε συμφωνεί, αλλά την αναγνωρίζει ως γεγονός, αρκεί τα επιμέρους θέματα που πραγματεύεται κάθε κλάδος της ιατρικής να βασίζονται σε στέρεη γνώση.

Πηγή 1

Πηγή 2